Вистината зад слаткиот вкус без калории

Во потрага по поздрава храна и намалување на шеќерот, многумина се свртуваат кон вештачките засладувачи. Тие ветуваат сладок вкус без калории, но дали навистина се толку безопасни колку што изгледаат? Истражувањата откриваат дека одговорот не е толку едноставен.

Што се вештачки засладувачи?

Вештачките засладувачи се хемиски соединенија што се користат за засладување на храна и пијалаци, кои речиси и да немаат никаква нутритивна вредност. Иако имаат сличен вкус на шеќер, тие се многупати послатки, па потребната количина е толку мала што практично не обезбедува калории.

Како функционираат засладувачите?

Нашиот јазик е покриен со бројни вкусни папили кои содржат рецептори за различни вкусови. Кога некоја молекула совршено се вклопува во рецептор, таа испраќа сигнал до мозокот кој го препознава вкусот. На пример, молекулите на шеќер се врзуваат за рецепторот за слатко, дозволувајќи му на мозокот да го идентификува тој вкус.

Молекулите на вештачките засладувачи се доволно слични на оние на шеќерот за да бидат препознаени од рецепторите за слатко, но во повеќето случаи се премногу различни за телото да може да ги разгради. Поради тоа, овие засладувачи создаваат сладок вкус, без дополнителни калории.

Постои мал број засладувачи кои телото може делумно да ги разгради во калории, но бидејќи се користат во многу мали количини, тие практично не додаваат калории.
Некои од најчестите одобрени вештачки засладувачи се: ацесулфам-К, аспартам, сахарин, сукралоза и сорбитол.

Вештачките засладувачи се разликуваат од нутритивните засладувачи, како што се шеќерните алкохоли (на пример сорбитол), кои додаваат јаглехидрати и калории, но речиси и да не содржат витамини или минерали.

Дали вештачките засладувачи се безбедни?

По правило, сите вештачки засладувачи треба да поминат низ строги безбедносни проверки пред да бидат одобрени за употреба. Законот прецизно ги регулира дозволената количина и видот на производите во кои може да се користат. Затоа, сите одобрени засладувачи се сметаат за безбедна и прифатлива алтернатива на шеќерот.

Сепак, не се погодни за сите. На пример, луѓето со фенилкетонурија (PKU) – ретко наследно нарушување, треба да избегнуваат аспартам, бидејќи тој содржи фенилаланин, аминокиселина што нивниот организам не може да ја метаболизира. Ако некој производ содржи аспартам, тоа мора да биде наведено на декларацијата – со зборот aspartame или со неговиот Е број E951.

Истражувањата за влијанието на вештачките засладувачи врз здравјето даваат мешани резултати, со бројни потенцијални придобивки, но и ризици.

Вештачките засладувачи и апетитот

Податоците за тоа како вештачките засладувачи влијаат на апетитот и тежината се противречни.

Некои студии покажале дека тие можат да го зголемат апетитот и да придонесат за зголемување на телесната тежина. Една од теориите е дека не успеваат да ги активираат патиштата во мозокот одговорни за награда кои создаваат чувство на ситост по јадење.

Исто така, бидејќи имаат сладок вкус, но не содржат калории, тие можат да го збунат мозокот и да предизвикаат продолжено чувство на глад, па дури и желба за шеќер.
Во една студија, луѓето кои пиеле повеќе од 21 диетален пијалак неделно, имале двојно поголема веројатност да се здебелат во споредба со оние што не консумирале такви пијалаци. Интересно е истражувањето спроведено на лабораториски глувци, кое покажало дека повеќето од нив го избирале засладувачот сахарин пред кокаинот – што упатува на потенцијален ризик од зависност.

Од друга страна, други студии откриле дека вештачките засладувачи можат да помогнат во намалување на апетитот и контролата на желбата за храна, особено кога се користат како замена за шеќер. Учесниците во едно истражување изјавиле дека чувствувале помал глад и внесувале помалку калории по замената на засладените производи со диетални.
Врз основа на овие резултати, вештачките засладувачи се поврзуваат со помала телесна тежина, помал процент на масти и потесна половина.

Сепак, изборот на диетални производи нема да доведе до слабеење ако човекот ја компензира разликата со други калорични намирници. А бидејќи секој организам реагира различно, важно е да се пронајде сопствениот баланс.

Вештачките засладувачи и здравјето на цревата

Човечкото црево содржи до 1 000 видови бактерии, познати како цревна микробиота, кои играат клучна улога за варењето и за општото здравје.
Истражувањата покажуваат дека составот на овие бактерии зависи од исхраната – вклучително и од внесот на вештачки засладувачи. Неколку студии укажуваат дека тие можат негативно да влијаат на рамнотежата на корисните бактерии.

Во едно истражување, кај глувци кои консумирале сахарин, се забележале промени во микробиомот и намалување на бројот на добри бактерии. Слични резултати се добиени и за сукралозата. Други студии откриле дека луѓето кои редовно користат вештачки засладувачи имаат поинаков профил на бактерии во цревата од оние што не ги користат.

Сепак, некои истражувања укажуваат дека овие ефекти можеби се јавуваат само кај дел од луѓето, па потребни се дополнителни студии.

Некои истражувања предупредуваат дека одредени нутритивни засладувачи, познати како полиоли (сорбитол, ксилитол, еритритол), можат да имаат лаксативен ефект ако се внесуваат во поголеми количини. Според законот, ако полиолите сочинуваат повеќе од 10 % од некој производ, тоа мора да биде означено на пакувањето.

Вештачките засладувачи и ракот

Според Cancer Research UK, нема убедливи докази дека вештачките засладувачи предизвикуваат рак.

Сепак, некои истражувања укажуваат дека ефектот зависи од количината што се консумира. Прекумерниот внес може да има негативни последици.

Во едно истражување, секојдневната консумација на диетален пијалак била поврзана со 36 % поголем ризик од метаболен синдром – состојба која опфаќа пет ризик-фактори (висок притисок, зголемен холестерол и шеќер во крвта), а која е поврзана со поголем ризик од неколку видови рак.

Вештачките засладувачи и оралното здравје

Диетата богата со шеќер е добро познат ризик-фактор за појава на кариес. Замената на шеќерот со вештачки засладувачи може да има позитивен ефект врз здравјето на забите.
Според Colgate, за разлика од шеќерот, вештачките засладувачи не се кариогени, односно не придонесуваат за развој на кариес. Некои студии дури сугерираат дека можат да помогнат во одржување на рамнотежата на pH вредностите во устата и да го намалат бројот на бактерии што ја напаѓаат глеѓта.

Сепак, диеталните пијалаци содржат и киселини кои можат да ја оштетат глеѓта, па затоа Harvard Medical School советува умереност – замената на шеќерот со вештачки засладувачи не значи дека пијалакот станува здрав.

Вештачките засладувачи и исхраната

Иако можат да помогнат во намалување на внесот на шеќер, прекумерната употреба на засладувачи може да влијае на начинот на кој го доживуваме вкусот.
Бидејќи се екстремно слатки, тие можат да направат природно засладените намирници, како овошјето, да изгледаат помалку привлечни, а зеленчукот дури непријатен за јадење. Ова, пак, може да доведе до намалено внесување на витамини, минерали и растителни влакна кои се клучни за здравјето на срцето и за превенција од дијабетес.

Вештачките засладувачи и дијабетесот

Главната цел на вештачките засладувачи е да го намалат внесот на шеќер, па затоа можат да бидат особено корисни за луѓето со дијабетес – нудејќи сладост без нагли промени во нивото на шеќер во крвта.

Истражувањата покажуваат дека тие не влијаат на нивото на глукоза или инсулин, но умереноста е клучна. Едно истражување открило дека секојдневната консумација на диетални пијалаци е поврзана со 67 % поголем ризик од дијабетес тип 2 во споредба со луѓето кои не ги пијат.