Можеби ви се има случено – уживате во првата шолја кафе наутро, но наместо енергија и разбуденост, почнувате да чувствувате забрзано чукање на срцето, трема, напнатост… и си помислувате: „Дали кафето ми прави нервоза?“

Ако се препознавате, не сте единствени. Сè повеќе луѓе пријавуваат симптоми на анксиозност по консумирање кафе – чувство на немир, забрзано дишење, тешкотии со концентрацијата, па дури и панични напади.

Па, дали кафето навистина може да биде тригер за анксиозност? И ако е така – дали има начин да се ужива во него без несаканите ефекти? Што велат експертите?

Како кафето делува врз телото и мозокот?

Главната активна состојка во кафето е кофеин – стимуланс кој влијае врз централниот нервен систем. Но, покрај кофеинот, кафето содржи и над 1 000 други биоактивни соединенија, меѓу кои хлорогенски киселини, тригонелин, алкалоиди, како и терпенски соединенија. Овие компоненти придонесуваат не само за вкусот и за аромата, туку и за одредени здравствени бенефити – како подобрување на метаболизмот, антивоспалително дејство и поддршка на когнитивните функции.

Истражувања покажуваат дека умереното консумирање кафе може да биде дури и корисно: една студија објавена во European Heart Journal покажа дека луѓето кои пијат кафе наутро, имаат 16 % помала стапка на смртност и 31 % помала веројатност да починат од кардиоваскуларни заболувања.
Но, ефектите на кофеинот не се секогаш само позитивни.

Како кофеинот може да предизвика анксиозност?

Кофеинот делува така што ги блокира аденозинските рецептори – аденозинот е молекула која ги регулира спиењето, крвниот притисок и срцевиот ритам. Кога кофеинот ги блокира овие рецептори, телото реагира со зголемена будност, енергија и фокус.
Но, кај некои луѓе оваа реакција може да се манифестира и како:

• забрзано чукање на срцето
• забрзано дишење
• напнатост во мускулите
• немир или вознемиреност

Тоа се симптоми кои често се поврзуваат со анксиозност – па не е чудо што некои луѓе почнуваат да ја поврзуваат својата анксиозност токму со кафето.

Зошто некои луѓе се почувствителни на кафе?

Според невронаучниците, постојат неколку фактори:

1. Генетска предиспозиција
Некои луѓе имаат генетска варијација која го прави нивниот организам почувствителен на кофеинот – потешко го разградуваат, а телото посилно реагира на него. Оваа варијација е ретка и се појавува кај околу 5 % од популацијата, но може да објасни зошто некои луѓе чувствуваат анксиозност и по едно мало кафе.

2. Брзина на метаболизирање на кофеинот
На повеќето луѓе им се потребни 3 до 5 часа за да исфрлат половина од кофеинот од телото. Некои го метаболизираат побрзо, други побавно. Кај оние кои се бавни метаболизатори, кофеинот се задржува подолго во организмот, а секоја нова шолја го зголемува ризикот од несакани ефекти.

3. Количина и фреквенција на внесување
Колку повеќе кафе пиете, толку поголем е ризикот од анксиозност. Според препораките на Американската агенција за храна и лекови (FDA), возрасен човек не треба да надмине 400 милиграми кофеин дневно, односно околу 4 до 5 шолји кафе. Но, оваа граница може да биде прениска за некои, а превисока за други – затоа е важно секој индивидуално да си го открие својот праг.

Колку кофеин има во вообичаените пијалаци (за 350 ml):

• Безкофеинско кафе: 2 – 15 mg
• Зелен чај: 30 – 50 mg
• Газирани пијалаци: 23 – 83 mg
• Мача чај: 35 – 130 mg
• Црн чај: 25 – 48 mg
• Енергетски пијалаци: 80 – 200 mg
• Кафе (просечно): 113 – 247 mg

Затоа некогаш една шолја кафе може да ве вознемири, а шолја зелен чај не – разликата е во дозата на кофеинот, а не во самиот пијалак.

Може ли Л-теанинот да помогне?

Л-теанинот е аминокиселина која природно се наоѓа во зелениот чај и мачата, и е позната по тоа што има смирувачко дејство – без да предизвикува поспаност.
Некои луѓе користат Л-теанин во форма на додаток за да ги ублажат ефектите на кофеинот. Се предлага дури и додавање на Л-теанин во шолја кафе, со цел да се намали ризикот од нервоза или анксиозност.

Идејата е логична, но експертите предупредуваат дека сѐ уште нема доволно научни докази кои ја потврдуваат ефикасноста на оваа комбинација.
Тоа што чајот ве прави посмирени се должи на тоа што тој содржи двојно или тројно помалку кофеин од кафето. Па, наместо да додавате Л-теанин во кафе, подобро е да уживате во природни извори како чајот и мачата, кои веќе ја содржат оваа состојка.

Како да го намалите чувството на вознемиреност од кафе?

Ако чувствувате дека кофеинот ве прави нервозни, има неколку едноставни совети:

• Намалете ја количината – обидете се со една шолја на ден или преминете на кафе со помалку кофеин (на пример, сортата Арабика има помалку кофеин од Робуста).
• Избегнувајте кафе на празен стомак – храната го ублажува ефектот на кофеинот.
• Размислете за декаф или безкофеински кафиња – и понатаму ќе уживате во вкусот, но ќе ја прескокнете напнатоста.
• Искористете ја енергијата од кафето – кратка прошетка може да ви помогне да го согорите вишокот енергија и да ја намалите напнатоста.
• Размислете за зелен чај или мача –  природни алтернативи со многу помал ризик од анксиозност.

 Кафе – ритуал за сите сетила

За поголемиот дел од луѓето, кафето е уживање, навика и доза енергија. Но, ако забележувате дека ви предизвикува нервоза или несоница, послушајте ги алармите на вашето тело. Пронајдете го ритамот што најмногу ви одговара, можеби тоа е кафе со појадок, можеби е чај попладне или декаф во друштво навечер. Како и со многу нешта во животот, и овде мерката е клучна.