Për dekada të tëra na kanë mësuar se yndyrnat jo të shëndetshme (ato nga qumështi dhe mishi) janë fajtorët kryesorë për kolesterolin e lartë dhe arteriet e bllokuara. Por e vërteta për yndyrën e ngopur është shumë më e ndërlikuar. Doktrina e re, e botuar në revistën Lancet, zgjati një dekadë dhe përfshiu 135,000 të anketuar nga 18 vende të botës që mbajnë ditarë të ushqyerjes. Studimi zbuloi se ata që konsumonin më pak yndyrë dhe më shumë karbohidrate kishin një rrezik prej 28% më të lartë nga vdekja në atë periudhë 10-vjeçare, ndërsa ata që dieta e të cilëve bazohej në yndyrë kishin një rrezik prej 23% më të ulët nga vdekja. Shkencëtarët kanë konsideruar të gjitha llojet e yndyrave, përfshirë ato të ngopura, të cilat janë treguar se janë edhe më të dëshirueshme sepse zvogëlojnë mundësitë për goditje në tru. Por jo të gjithë pajtohen me gjetje të tilla, disa ekspertë ende argumentojnë se yndyrat e ngopura duhet të përbëjnë deri në 6% të konsumit ditor të kalorive të një të rrituri. Ekzistojnë tre forma të ndryshme natyrore të yndyrës – të ngopur, të monopangopura, dhe polipangopura. Ushqimi që ne e shpallim si një burim i mirë i yndyrës i përmban të tre format, por në sasi të ndryshme.
YNDYRAT E POLINGOPURA
Sa janë të mira? Aq sa është mirë të rrini me anëtarët e moshuar të familjes.
Më të pranishmë në …Vajrat bimorë si vaji i lulediellit dhe i misrit, peshk në vaj.
Pse na duhen?Lloje të caktuara të yndyrave të polipangopura omega-3 dhe omega-6, trupi nuk është në gjendje t’i prodhojë, për këtë arsye është e nevojshme t’i merrni ato përmes ushqimit. Yndyrat omega-3 (peshqit në vaj) janë thelbësorë për tru, zemër dhe shikim të shëndetshëm.
Rrezik?Ne konsumojmë më shumë omega-6 (që gjenden në vajrat bimor, farat dhe arrat) për dallim nga omega-3. Sasinë e madhe të omega-6 e lidhin me sëmundjet e zemrës, kancerin dhe inflamacionin. Përqendrohuni tek omega-3: harenga, skumbri ose tono i freskët janë burimet më të mira.
Dijeni këtë:Një studim zbuloi se kur gatuani në temperatura të larta, disa vajra bimorë lëshojnë përbërës toksikë. Vaji i lulediellit dhe misrit janë të dyshuarit kryesorë. “Përdorni një produkt me një përqindje të lartë të acideve të yndyrave të ngopura dhe / ose të monopaongopura dhe një përqindje të ulët të yndyrave të polipangopura (më pak se 20%) – si vaji i ullirit ose edhe më mirë gjalpi, vaj kokosi ose thjamë derri”, thotë Dr. Martin Grootveld nga Universiteti De Montfort. Vaji më i sigurt është vaji i rafinuar – ka një pikë të lartë tymosjeje (temperatura në të cilën vaji fillon të dekompozohet).
YNDYRAT TË MONOPANGOPURA
Sa janë të mira? Emri i tyre duhet të jetë superhero!
Më të pranishëm në …Avokado, bajame, arrë braziliane, kikirikë, vaj ulliri.
Pse na duhen?Ata lyrësojë zemrën dhe ajo funksionon në mënyrë perfekte. 13% e energjisë që marrim nga ushqimi duhet të furnizohet nga yndyrat të monopangopura.
Rrezik?Nuk ekziston! Përdorni vaj ulliri të ftohtë të kulluar në sallatë – është më i pasur me polifenole sesa vaji i rafineruar i vajit.
Dijeni këtë:Avokado dhe karota të bluara – një çift i shkëlqyeshëm për një sallatë të fuqishme. Hulumtimi i botuar në The Journal of Nutrition ka konfirmuar që ushqimet që përmbajnë karotenoide të provitaminës A (të cilat shndërrohen në vitaminë A në trup) përmirësojnë thithjen dhe shndërrimin e yndyrave të avokados. Nuk ka burim më të mirë të karotenoideve se karotat e papërpunuara!
Yndyrat na furnizojnë me vitamina A, D, E dhe K dhe na mbajnë të ngopur periudhën më të madhe të ditës.
YNDYRAT E NGOPURA
Sa janë të mira? Si duket nuk janë aq të këqija sa menduam.
Më e pranishme në …Gjalpë, djathë, mish.
Pse na duhen?Një studim i Universitetit të Kembrixhit lidhi praninë e disa acideve yndyrore të ngopura në gjak (ato që rrjedhin nga produktet e qumështit) me rrezikun e zvogëluar të diabetit tip 2. Mos harroni se produktet e qumështit vijnë në paketë me kalciumin dhe proteinat.
Çfarë rreziku?Hulumtimet nga viti 1980 sugjeruan uljen e yndyrave të ngopura nga ushqimi, sepse e rrezikojnë zemrën. Në vitin 2014, shkencëtarët dolën me idenë se nuk ka prova që ta mbështesin këtë. Debati vazhdon edhe më tej, por udhëzimet mbeten të njëjta. Rekomandohet që 11% e energjisë që marrim nga ushqimi t’i përket yndyrave të ngopura.
Dijeni edhe këtë:Shumë prej nesh nuk e dinë se cilat ushqime përmbajnë përqindje të lartë të yndyrave të ngopura. Një lugë gjelle vaj ulliri (vetëm për t’ua kujtuar, përmban të tre format e yndyrës) mund të përmbajë një përqindje më të lartë të yndyrës së ngopur sesa 100 gram mish derri. Lexoni etiketat!
TRANSMASTET
Sa janë të mira? Ata nuk janë aspak të mirë! Acidet transmaste industrialisht të prodhuara janë yndyra të modifikuara artificialisht që u shtohen ushqimeve të përpunuara për të siguruar jetëgjatësi më të gjatë.
Më të pranishme në …ëmbëlsira, biskota, ushqime për me vete, margarinë.
Pse na duhen?Ne nuk kemi nevojë për to!
Ndonjë rrezik? Yndyrat artificiale janë treguar se rrisin kolesterolin e keq (LDL) në gjak dhe zvogëlojnë kolesterolin e mirë (HDL).
Dijeni edhe këtë:Ekzistojnë doza të vogla të transmasteve natyrore të pranishme në mish dhe qumësht. Nëse keni një pasqyrë të mirë të gjakut dhe nuk keni asnjë problem me kolesterolin, vazhdoni të përtypni.
60% e njerëzve nuk e dinë dallimin midis yndyrave të ngopura dhe të pangopura